Fortepian

Fortepian – klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny.W fortepianie struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami obciągniętymi filcem. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w strunę, przenosząc jednocześnie dynamikę uderzenia w klawisz. Natychmiast po pobudzeniu struny młoteczek odbija się od niej i w zależności od siły uderzenia, zatrzymuje się wyżej lub niżej. Pozwala to na szybką repetycję (uderzanie kilka razy tego samego dźwięku w szybkim tempie), w odróżnieniu od pianina. Po zwolnieniu nacisku na klawisz do struny przyciskany jest tłumik wyciszający jej drgania. W ten dość skomplikowany sposób mechanizm fortepianu realizuje podstawową cechę tego instrumentu odróżniającą go od wcześniejszych instrumentów strunowych, klawiszowych, które nie miały możliwości kształtowania dynamiki dźwięku oraz czasu jego trwania.

Historia

Pierwsza wzmianka o fortepianie pochodzi z roku 1598 z listu Paliariono do księcia Modeny, w którym pisze on o instrumencie nazywając go Piano e forte. Nie jest jednak jasne, czy chodziło o w pełni młoteczkowy instrument, czy jakąś odmianę innego tradycyjnego instrumentu.

Twórcą instrumentu, który był protoplastą współczesnego fortepianu, był Bartolomeo Cristofori. W źródłach podaje się różne daty pojawienia się tego instrumentu pomiędzy 1689 a 1709, choć najstarszy, zachowany do naszych czasów, egzemplarz pochodzi z roku 1720. Najczęściej jednak za datę zbudowania pierwszego fortepianu podaje się 1711 rok. Fortepian Cristoforiego zwany clavicembalo col piano e forte grający głośno i cicho, posiadał podwójne struny rozpięte na drewnianej ramie, ujęte w prostokątny korpus. Cristofori wyprodukował około dwudziestu tych instrumentów, po czym zaniechał produkcji, prawdopodobnie z powodu braku zainteresowania odbiorców.

Punktem zwrotnym we wczesnej historii fortepianu był entuzjastyczny artykuł autorstwa Scipione Maffei, w którym podane zostały szczegóły techniczne budowy instrumentu. Artykuł był kolportowany w całej Europie. Spowodował powrót zainteresowania rzemieślników budową tego instrumentu. Jednym z nich był Niemiec Johann Silbermann, który ulepszył konstrukcję fortepianu, wprowadzając jednocześnie mechanizm odłączania tłumika pozwalający na swobodne wybrzmiewanie strun. Z fortepianem Silbermanna zapoznał się Jan Sebastian Bach w roku 1730, lecz nie wykazał większego nim zainteresowania. Dopiero ulepszony model z 1747 zyskał jego przychylność.

Kolejne dziesięciolecia są okresem wzrastającej popularności fortepianu. W całej Europie powstają firmy specjalizujące się w produkcji tych instrumentów. Do najbardziej znanych należały warsztaty: Shidemayer od 1735, Francisco Perez Mirabel w Hiszpanii od 1745, Stein od 1748, Thomas Gullifold w Londynie od 1750, Johann Behrent w Filadelfii od 1775 i wielu innych.

Ewolucja wczesnego fortepianu w instrument znany dzisiaj była wspólnym dziełem Ludwiga van Beethovena i londyńskiego wytwórcy fortepianów Broadwooda. Postępująca głuchota Beethovena wymagała głośniejszych instrumentów. Fortepiany Broadwooda, produkowane specjalnie dla Beethovena, stawały się coraz większe i głośniejsze. Ostatecznie wyposażone były w trzy struny dla każdego dźwięku, rozpięte na stalowej ramie. Kształt pudła rezonansowego instrumentu, także zaczął się zbliżać do dzisiejszego. Stopniowo też uległa powiększeniu rozpiętość skali fortepianu. Tuż przed I poł. XIX wieku osiągnęła 7 oktaw (od A subkontra do a czterokreślnego), później (pod koniec XIX w.) powiększono skalę do 7 i ¼ oktawy (do c pięciokreślnego), przy czym pianina jeszcze długo produkowano o skali 7 oktaw. Rozpiętość 7 i ¼ oktawy jest standardem współczesnych fortepianów (88 dźwięków), od gabinetowych do koncertowych (pianina też obecnie buduje się o tej skali, ale 7-oktawowe niekiedy wciąż są wytwarzane). Niektóre (bardzo nieliczne) fortepiany koncertowe (budowane na specjalne zamówienia) mają skalę 7 i ½ oktawy (od F subkontra do c pięciokreślnego). Większą rozpiętość skali posiadają jedynie organy (do 10 oktaw - tyle rozróżnia słuch ludzki).

Ze względu na różną długość fortepianów wyróżniamy cztery jego rodzaje:

* od 140 cm do 180 cm to fortepiany gabinetowe
* od 180 cm do 210 cm to fortepiany salonowe
* od 210 cm do 240 cm to fortepiany półkoncertowe
* większej niż 240 cm to fortepiany koncertowe (przeciętnie 280 cm, niekiedy spotyka się i dłuższe, ok. 3 m lub nawet nieco więcej).

Od początku XIX wieku fortepian stał się dominującym instrumentem solowym i pozostaje nim nadal. Literatura pianistyczna zawiera setki tysięcy dzieł i jest częścią dorobku praktycznie każdego kompozytora okresu klasycyzmu, romantyzmu oraz współczesnego.

Wszechstronność zastosowań tego instrumentu sprawiła także, iż jest on podstawowym instrumentem uzupełniającym w nauczaniu praktycznie każdego innego rodzaju muzyki. W XX w. John Cage zaczął komponować na fortepian preparowany. Preparacja polegała na włożeniu między struny fortepianu różnych elementów np: śrub, sztućców, gwoździ itp.

Post został pochwalony 0 razy